Rehabilitacja po udarze – kiedy zacząć, gdzie szukać pomocy?
Pacjent po udarze wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Każda minuta zwłoki działa na jego niekorzyść i powoduje coraz większe uszkodzenie mózgu. Bywa, że jego skutki są już nieodwracalne. Po stabilizacji stanu ogólnego chorego, już na oddziale udarowym, rozpoczynana jest rehabilitacja, która pomaga wrócić do wykonywania codziennych czynności. Jak wygląda rehabilitacja po udarze i gdzie szukać pomocy? Podpowiadamy.
Spis treści
Spis treść
Rehabilitacja po udarze mózgu – na czym polega i kiedy należy zacząć?
Uratowanie życia osobie po udarze mózgu to jedno, jednak potem należy jej pomóc, aby to życie stało się znośne dla niej i jej bliskich. Rehabilitacja przywraca sprawność fizyczną, psychiczną, ale również chęć do życia pacjentowi.
Aż 70% osób, które przeżyły udar pozostaje w mniejszym lub większym stopniu osobami niepełnosprawnymi ruchowo. Połowa z nich nie potrafi samodzielnie wykonywać codziennych czynności i wymaga stałej opieki. Wcześnie rozpoczęta rehabilitacja potrafi zniwelować skutki udaru, często pozwalając na powrót chorego do samodzielności. Czas rozpoczęcia rehabilitacji jest jednak uzależniony od stanu ogólnego pacjenta, rozległości czy też rodzaju udaru, dlatego to lekarz prowadzący decyduje o jej rozpoczęciu.
Mózg to bardzo skomplikowana maszyna przypominająca dyspozytornię. W trakcie udaru ta maszyna ulega ogromnej awarii i praca centralnego systemu nerwowego odpowiedzialnego za regulację, pracę i integrację wszystkich układów zostaje mocno zaburzona. To dlatego u chorych może wystąpić niedowład, porażenie, afazja (problemy z mówieniem i rozumieniem komunikatów), problemy z utrzymaniem równowagi i wiele innych objawów (np. spastyczność).
Bardzo trudno jest naprawić zniszczenia poczynione przez udar, jednak dzięki rehabilitacji można wykorzystać umiejętności mózgu do plastyczności. Obszary mózgu, które nie zostały uszkodzone częściowo przejmują zadania tych części, które uległy uszkodzeniu i w ten sposób pomagają sobie. Ma to miejsce zwłaszcza wtedy, kiedy uszkodzenie obejmuje mniejszy obszar mózgu.
Mózg jest narządem, który wykazuje bardzo dużą wrażliwość na bodźce z otoczenia – jest plastyczny i podatny na stymulacje – stąd istotna rola wczesnej właściwej rehabilitacji. Do powodzenia rehabilitacji konieczna jest ścisła współpraca na linii terapeuta – pacjent, ale także wsparcie rodziny i otoczenia.
Etapy rehabilitacji po udarze mózgu
Pierwszy etap rehabilitacji następuje jeszcze w szpitalu na oddziale udarowym, tuż po ustabilizowaniu stanu ogólnego pacjenta. Trwa zwykle do 10-14 dni od wystąpienia udaru.
Często w tym etapie koncentrujemy się na zapobieganiu odleżynom i rozwojowi przykurczy w niedowładnych kończynach. Etap ten polega więc m.in. na zmianach pozycji pacjenta, stosowaniu odpowiedniej pielęgnacji skóry. Dużym wsparciem są także specjalistyczne łóżka z materacem przeciwodleżynowym. Jeżeli zaburzenia neurologiczne nie są bardzo nasilone, to już na tym etapie rozpoczynana jest rehabilitacja czynna.
Drugi etap to wczesna rehabilitacja, najlepiej realizowana na oddziale rehabilitacji neurologicznej. Ten etap zwykle rozpoczyna się po ok. 10-14 dniach od wystąpienia udaru i może trwać do 4 miesięcy. W tym etapie istotną rolę odgrywa fizjoterapia mająca na celu odzyskanie utraconych funkcji ruchowych – siadanie, stawanie czy chodzenie oraz terapia zajęciowa, podczas której pacjenci uczą się na nowo wykonywać proste codzienne czynności takie jak mycie, ubranie się czy korzystanie z toalety. Prowadzona jest nauka posługiwania się sprzętami rehabilitacyjnymi, takimi jak: wózek, balkonik, laska, trójnóg czy ortezy.
U pacjentów z głębokimi niedowładami nadal prowadzona jest intensywna terapia przeciwodleżynowa obejmująca częste zmiany pozycji, pielęgnację skóry, oklepywanie. W przypadku wystąpienia spastyczności mięśni podejmowane są działania zmierzające do jej łagodzenia. Na tym etapie realizowane są również ćwiczenia z logopedą, który zajmują się terapią afazji czyli problemów z porozumiewaniem się oraz terapią dysfagii, czyli kłopotów z połykaniem. W przypadku występowania zaburzeń poznawczych (np. uwagi, pamięci) w proces rehabilitacji zostaje także zaangażowany neuropsycholog.
Kolejny etap to uczenie się samodzielności pacjenta oraz czas, w którym dokonuje się wielu formalności, np. poszukuje pomocy finansowej i stałej opieki oraz możliwości dalszej rehabilitacji. Ten czas następuje zwykle po 4-miesiącach od wystąpienia udaru lub później.
Rehabilitacja po udarze – gdzie szukać pomocy?
Rehabilitacja po udarze realizowana jest w ramach tzw. rehabilitacji neurologicznej. Szacuje się, że aż 60% tego rodzaju świadczeń rehabilitacyjnych jest związana z udarami mózgu.
Po ustabilizowaniu stanu pacjenta po udarze i kwalifikacji pacjenta do poszczególnych form dalszej opieki lekarz zaleci rehabilitację i przepisze stosowne skierowanie: do oddziału rehabilitacji neurologicznej, do ośrodka rehabilitacji dziennej, do poradni rehabilitacyjnej lub na zabiegi fizjoterapeutyczne w ramach NFZ. Zgodnie z zasadami Narodowego Funduszu Zdrowia, w zależności od stanu zdrowia pacjent może korzystać z rehabilitacji neurologicznej maksymalnie przez 6-16 tygodni w oddziale rehabilitacji neurologicznej z podpisaną umową z NFZ. O długości pobytu w oddziale rehabilitacji neurologicznej decyduje zespół terapeutyczny oceniając m.in. stan zdrowia pacjenta, osiągane postępy oraz zaangażowanie w proces rehabilitacji. W ośrodku rehabilitacji dziennej z podpisaną umową z NFZ pacjentowi może zostać zrefundowanych maksymalnie 5 zabiegów dziennie przez 3-6 tygodni.
Jeśli stan zdrowia pacjenta nie pozwala mu na dotarcie do ośrodka rehabilitacyjnego, wówczas istnieje możliwość ubiegania się o rehabilitację w warunkach domowych. Choremu w ramach ubezpieczenia zdrowotnego przysługuje do 80 dni zabiegowych w domu i nie więcej niż 5 zabiegów dziennie. NFZ wymaga jednak, aby konieczność rehabilitacji w domu była wskazana w skierowaniu od lekarza.
Warto również na własną rękę poszukiwać dobrych ośrodków rehabilitacyjnych specjalizujących się w rehabilitacji poudarowej. Niektóre z nich mają podpisaną umowę z NFZ, inne będą wymagały odrębnego finansowania. Intensywna rehabilitacja jest w stanie postawić pacjenta na nogi i stanowi klucz do jego powrotu do zdrowia. Warto zatem mocno zaangażować się w ten proces razem z chorym i zapewniać wsparcie psychiczne, które da mu motywację do podejmowania trudu rehabilitacji.
Pamiętajmy również, że sprzęt ortopedyczny czy środki pomocnicze również podlegają całkowitej lub częściowej refundacji z NFZ. Ich wykazu należy szukać w wojewódzkich oddziałach NFZ lub na stronie: www.nfz.gov.pl.
Dr hab. n. med. Iwona Sarzyńska-Długosz
Przeczytaj także: